İzmit'in Yazlık Sinemaları
Televizyonlara ve akıllı telefonlara esir düşmediğimiz, korunaklı
evlerimizde dört duvar arasında yalnızlaşmadığımız, birbirinden renkli çiçek bahçeleriyle
çınar ağaçlarının betona yenik düşmediği, yanyana dizilmiş sıralı bahçeli
evlerden, yüksek yüksek, çok katlı ama ruhu olmayan binalara geçilmediği, yani
İzmit’in İzmit olduğu o mutlu dönemlerde hemen her semtte yazlık sinemalar
vardı. İzlenirken çekirdek yenen, gazoz içilen o yazlık ya da bahçe sinemaları;
yalnızca filmlerin gösterildiği, birbirlerine çivilenmiş bir dizi tahta
sandalyelerden ibaret değillerdi. Onların da ötesinde; bir toplumun, bir
mahallenin ve de bir ailenin aynı anda, aynı filmde bir araya gelerek,
sevinçlerini, kahkahalarını, kimi zaman hüzünleriyle gözyaşlarını, ufak bir
ücret karşılığında dışa vurdukları ayrıcalıklı yerlerdi aynı zamanda.
İzmit Sinemaları
İzmit’te ilk sinema gösterileri
seyyar sinemacılar tarafından yapılmıştı. 1900’lü yılların başlarında Ankara Caddesi’nin
bugün Tüysüzler İşhanı karşısındaki çıkmaz sokakta bir süre sinema
işletmeciliği yapıldığından bahsedilir. 1909 yılı sonlarına ait bir belge
Fransız Sinematoğrafcı Doklonil Antuan'ın sanat yapmasına engel olunduğundan
zararının karşılanması talebini içermektedir. Henüz binası olmayan İzmit
Halkevi tarafından kullanılan, Necatibey ilkokulunun çok güzel bir sinema ve
tiyatro salonu vardı. 1930’lu yılların sonlarına doğru orada Walt Disney'in
filmleri oynatılır, Cumartesi günleri öğrenciler, öğretmenleriyle beraber
giderlerdi. 1934 Yılında kenti ziyaret eden Nahid Sırrı Örik, İzmit
sinemalarından şu sözlerle bahsediyor: “Bir hayli süren yemekten sonra gece
çarşıda sinemaya gittik. İzmit’in hem de iki sineması var. Biri İstanbul’da
gördüğüm, biri de görmediğim bir filmi ilan ediyordu. Doğal olarak görmediğim
filmi gösteren sinemayı tercih ettim. Ama öteki sinema daha şık ve itibarlı bir
yermiş. Dolayısıyla İzmit’in zevkli halkını ve memur tabakasını toptan görmek
için ötekisini yeğlemediğime daha sonra üzüldüm.” Ahmet Şerif’in (Ulusoy) oğlu
Lütfü, İzmit’in ilk sinemacılarındandı. Denizcilik işleri nedeniyle İstanbul’a
taşınması sonucu sinemanın işlerini bir süre yanında çalışmakta olan makinist
Nazmi (Oğuz) aracılığı ile yürütmeye çalışmış ancak işler bir türlü iyi
gitmeyince sinemayı Nazmi Oğuz’a satmıştı. Cumhuriyet’in ilk yıllarında Maarif
Müdürlüğü tarafından köylere sinema götürülmüş, mesleğe Halk Sineması’nın Nazmi
Oğuz tarafından işletildiği dönemde makinist olarak başlayan Kazım Ertek de
1950’lerde İzmit ve köylerinde seyyar sinemacılık yapmış, daha sonraları da
Sine Reklam’ı kurmuştu. Sinema kurulumu konusunda bir hayli deneyim sahibi olan
Kazım Ertek, İzmit’in ilk spor mağazasını açan Hüseyin Karaçetin ile birlikte
iki ayrı yerde sinema kurdu. Bu sinemalardan bir tanesi Oğuz Saray Yokuşundan
çıkarken Yazlık Karaçetin Sineması diğeri ise İzmit sahilindeki Aile Çay
Bahçesi Sinemasıydı. İki ortak bu sinemaları kurup, işletti. Daha sonraki
yıllarda aralarında anlaşmazlık çıktı, ayrıldılar. İzmit Belediye Başkanı Enver
Atafırat zamanında (1963-68), günümüzde Belediye Çarşı İşhanının bulunduğu
yerdeki Ufuk Sineması ve eski sebze hali yıkılarak Balık Pazarı olarak tanzim
edildi. Yazlık Sinemalarda birbirine bitişik tahta sandalyelerde oturulur,
tedbir olarak hırka alınarak gidilir, havanın kararması beklenir, çekirdek
çitleterek izlenirdi. Tahta sandalyeler ne kadar rahatsız olsa da iki filmi
arka arkaya izlenirdi.
 |
| 70'li yıllarda Yenidoğan Bahçe Sineması'nda bir konser etkinliği |
Film Aralarında Gazoz,
Alaska, Frigo
Yazlık sinemalara arkadaşlarla grup
halinde, bazen de mahallece birleşerek gidilirdi. Film arasında Elvan, Uludağ,
Çamlıca, Öztan ve Eren gazozları ya da Alaska, Frigo almak için büfeye hücum
edilirdi. Kötü adam rollerine çıkanlara, sinemada olunduğu unutularak yüksek
sesle yuh çekilir, esas çocuk ve kız rollerindekiler alkışlanırdı. Sahneye
gazoz şişeleri fırlatanlar bile olurdu. Sinema bitişlerinde, kapının önünde
minibüsler bekler, sinemaseverleri evlerine geri götürürlerdi. Muavinlerin
gidilecek semtlerin adını yüksek sesle bağırmaları tatlı bir kargaşa yaratırdı.
Belediye Bahçe Sineması bugün Otel Asya’nın bulunduğu noktadaki Belediye
Bahçesi, aynı zamanda sinema olarak da kullanılmıştır. Cumhuriyet Dönemi’nin
İzmit’teki ilk sinemacısı aynı zamanda fotoğrafçılık yapan Nabi Bey’dir. Yazlık
ve kışlık sinemaları kiralayarak 1924 yılında “İzmit Anadolu Sineması” adı ile
işletmesini üstlenmişti. Yine Nabi ve Şemsi beyler tarafından 1927 yılında
hizmete açılan Halk Sineması bir süre sonra Sapanca Bayındırlık Şirketi’ne,
oradan da Nazmi Oğuz’a geçmiştir. Üssü Bahri Sineması Bugün Defterdarlık misafirhanesi
olan eski Fransız kilisesi de kapalı sinemaydı. Üssü Bahri’ye (Donanma
Komutanlığı) ait bu sinemadan özel giriş kartı olanlar faydalanabilirdi. Hep
yabancı film oynatılırdı. Halk Sineması ve Halkevi Sineması Projesi ünlü mimar
Seyfi Arkan’a ait olan İzmit Halkevi’ne bağlı Halk Sineması, yapılmadan önce
İzmit’teki kültürel etkinliklerin tümü şimdiki Ziraat Bankası’nın bulunduğu
yerde, Eski Halkevi’nde yapılırdı. 19 Ocak 1923'te Mustafa Kemal Paşa İzmit
halkının arasındaydı. İkdam gazetesinin bu konudaki haberine göre, İzmit Sinema
binasında sulh, marif, ziraat, affı umumi meseleleri konuşulmuş, sohbet
edilmişti. Ankara Caddesi’nin eski esnaflarından Esat Demirsoy da Atatürk’ün
Halk Sinemasında halkla yaptığı söyleşide bulunup, soru sormuş ve karşılıklı
görüşmüştü. 16 Ağustos 1950 tarihinde Halkevi sineması ihaleye çıkarılmış ve
sekiz taliplinin katıldığı ihaleyi aylığı 1701 liraya Kemal Selçuk kazanmıştı.
1953 Yılında bu sinemanın (Ünal Sineması) işletmeciliğini Hasan Ünal, 1954’den
sonra da Simitçi Yusuf (Ürgüplü) üstlenmişti. 1960-70’li yıllarda şehir kulübü,
lokanta ve sinema olarak kullanılan sahildeki Halkevi binası kentin önemli
yapıları arasında idi. Oğuz Sineması Bugünkü Ziraat Bankası’nın bulunduğu
yerdeki ahşap Halk Sineması’nın kapatılması sonrası 1948 yılında İnönü caddesi
üzerinde Nazmi Oğuz tarafından inşa edilen kapalı Oğuz Sineması, İnönü ve
Fethiye caddelerinin ticari olarak canlanmasına neden olmuştur. İki katlı yapı,
zamanına göre modern mimari çizgiler taşımaktaydı. Açılışı bir olay olmuş,
öğrenci ve cumartesi matineleri yoğun ilgi görüyordu.
 |
| Bugün üzerinden D-100 karayolunun geçtiği İzmit Belediye Bahçe Sineması. 1930'lu yıllar. |
Ajda Pekkan Ve İlk
Playback
Yazlık Oğuz sineması da İzmit Gazi
Lisesi’nin yanındaki boş arsada idi. Nazmi Oğuz’un kışlık ve yazlık sinemaları
girişinde bilet kontrol ve kesme işlerini yürüten değişmez isim ise Faik Efendi
idi. Büfesini ise Kapanönü’nde kasaplık yapan Doğan Bey işletirdi. Yazlık
sinemaların özellikle çocuklardan oluşan bedavacıları, günün sevimli
dertlerindendi. Zeki Müren, Cem Karaca, Sihirbaz Mandrake burada sahneye
çıkanlardan sadece bir kaçı idi. Yeni Melek Sineması Fethiye Caddesi’nde idi.
Aile Bahçe Sineması Fethiye Caddesi üzerindeki, Öztalaylar’ın arazisi içinde
bugünkü Bilin Pasajı’nın bulunduğu yerde “Aile Bahçe” yazlık sinemasını ilk
olarak Nazmi Oğuz’un makinistliğini yapmış Halim ve İbrahim Bozdağ kardeşler
açmışlardır. Bisikletçi İbrahim’in ölümünden bir süre Halim Bozdağ ve yer
sahibi Mustafa Bilin (Yorgancı Mustafa) ortaklığında devam etti, daha sonra
Yorgancı Mustafa uzun süre tek başına sürdürdü. Büfesini ise eski seyyar
pişmaniye satıcılarından Fethi Dikici işletti. Bilin Pasajı yapıldıktan sonra
da sinema bir süre üst katında faaliyetine devam etti. Lale Sineması Bir diğer
sinema da bugün “Öztalay Çarşı”nın bulunduğu yerde “Lale Sineması” idi. Haydar
Albay’ın evinin yanındaki geniş bahçeyi kiralayan Salim Özavcı ve Veysi Bey
tarafından işletiliyordu. Yurt (Emek) Sineması Belsa Plaza’nın karşısında,
bugün Akademi Hastanesinin olduğu yerdeki Yurt Sineması (daha sonra Emek
Sineması) 1962 yılında İzmit 1925 doğumlu Avni Öztüre tarafından inşa
edilmişti. 1963 yılında Ahmet Sakızlı, Avni ve Uğurhan Öztüre birlikte
işletmeye açtılar. Şehir Lokantasını devrettikten sonra bir müddet daha
sinemayı çalıştıran Ahmet Sakızlı, sinemayı son sahibi Sadun Atığ’a devrederek
ticari yaşamı bıraktı. Makinistler Kel Fikret, Ünal Maral (Kuru) idi. Büfesini
ise Marmara Bilardo Salonu sahibi Naim Bey işletirdi. Yurt sinemasında ayrıca
Genco Erkal ile Ayla Algan'ın başrollerini oynadıkları Rosenbergler Ölmemeli
gibi iyi tiyatrolar da sergilenirdi. İşletmecileri İzmitli tiyatrosever
gençlere de sahneleyecekleri oyunların provalarını yapmaları için mekanını
ücretsiz olarak açardı. Mustafa Küpçü, Nazmi Tirben, Feyzullah Toros,Ali Osman
Yaramış, Zekai Büyükada burada prova yapmış olanlardandı. Kültür Sineması
İbrahim Oğultürk’ün sahibi olduğu yazlık sinema, Sümer Karakolu karşısında Orduevi’ne
yakındı. Ayrıca sabaha kadar süren konserler düzenlenirdi. Bir konserde
kendisini bekleyen İzmit’lilerin karşısına sabahın ilk ışıkları altında orkestrasız
çıkan Ajda Pekkan, playback’i ilk kez görenler tarafından uzun uzun protesto
edilmişti. Şan Sineması Akça Cami karşısında, kuyumcu /saatçi İsmail Ok
(Dıgıdık) tarafından işletilen Şan Sineması, seyircilere esans sürerek
1960’ların başındaki rekabette öne çıkma gayreti içindeydi. Çiçek Sineması Eski
bir bayram yeri olan Çamlık mevkiinde Yılmaz Parlakbilek (Toplu) tarafından
işletilirdi. Karaçetin (Ferah Bahçe)Sineması Yusuf Karaçetin tarafından satın
alınarak Karaçetin Sineması yapılan Santral ve Bostanlar semtleri arasındaki
Ferah Bahçe bir zamanlar, yazları kent halkının önemli eğlence mekanlarından
idi. Yazlık Karaçetin Sineması'nın yanından o dönemler otobüs işlemeyen
Bağçeşme mezarlığına çıkan dolmuşlar çıkış için tam, iniş içinse yarım tarife
ücret alırlardı.
Seka’lı Günler
Pazar günleri Seka Sineması’nda saat
10.00’daki çizgi filmleri İzmit’li çocuklar sabırsızlıkla beklerlerdi. Şimdi
Seka 50.Yıl Spor Salonu’nun bulunduğu yerde Seka yazlık sineması vardı. Oğuz ve
Seka sinemaları yabancı filmler gösterirken Aile, Şan, Çiçek, Ferah (daha sonra
Karaçetin), Mehtap sinemaları yerli filmleri tercih ediyordu. Başlangıçta Seka
sineması da yalnızca mensuplarına açıktı. Her yaz sonunda ünlü sanatçıların
geldiği toplu sünnet düğünleri yapılırdı. Kolordu Sineması (Askeri Sinema) 1965
den sonra Hünkar Kasrı bahçesi içine askeri sinema binası yapılarak bir yandan
İzmit’e güzel bir mekan sağlanırken, öte yandan ne yazık ki tarihi bir doku
bozulmuş oluyordu. Bir hidrolik yardımı ile yukarı doğru açılan perdeyi ilk bu
sinemada görmüştük. O zaman için oldukça moderndi. Murat Sineması Verem Savaş
Dispanseri’nin üst tarafında idi. Yazlık Astsubay Orduevi Sineması İstasyonun
yanında sahilde idi. Altınnal Sineması Alemdar Caddesi’nde bugün otel olarak
işletilen binanın bulunduğu yerde Kolaylı Ailesi tarafından önce yazlık, daha
sonra da aynı yerde yapılan binada kışlık sinema olarak hizmet verdi. Diğer
yazlık sinemalardan farklı olarak aileler için bir masa etrafında dizili
sandalyeli bölümü vardı. Bekir Öneş tarafından işletilirken, müdürlüğünü de
Hasan Korel Cengiz yapıyordu. Yıllarca yabancı filmleri getirdiler. Mehtap
Sineması İstiklal caddesinde Ahmet Çepni tarafından çalıştırılırdı. Zafer
Sineması Bac semtinde idi, yabancı film getirirdi. İstanbul Sineması Yenidoğan
Mahallesi D-100 yol kenarında yazlık bir sinemaydı. Yerli film getirirdi.
Mehmet Ali Paşa Mahallesi Sinemaları Tahir’in Kahvesi’nin biraz ilerisinde Doğu
Kışlaya doğru iki adet yazlık sinema vardı, kahvenin yanındaki Ufuk ve Bağdat
Sinemaları. M.Ali Paşaya yakın bir noktada da Bahattin Yatağan tarafından
işletilen Emek Sineması bulunmaktaydı. Esendal Sokağı Durağı’na yakın olan Ufuk
Sineması’nın büfesini 1963-64 yıllarında işleten Nuri Berktürk’ün kızı Gülten
Uzbilge o güzel günleri şöyle aktarıyor: “Hep gökyüzünü kontrol ederdik Yağmur
yağmasın diye Yıldız Tezcan-,Nuri Sesigüzel, Yıldıray Çınar filmleri olduğunda
yazlık sinema full çekerdi. Ufuk sinemasının ilerisindeki Doğu Kışla’ya
gelmeden Yazlık Emek Sineması, o günlerde öğleden sonra müzik yayınına başlar,
bangır bangır Dağlar Kızı Reyhan, Körolası Çöpçüler Aşkımı Süpürmüşler
şarkılarını çalar, kafamız şişerdi.” Derince Sinemaları O dönemler İzmit’in bir
mahallesi olan Derince’de, Deniz Yazlık Sineması ve Yüksel Yazlık Sineması yanı
sıra Şahinler ve Saray Kapalı Sinemaları vardı.
Akın Ülkü Sevinç
16 Eylül 2018
Time Kocaeli Dergisi
Yorumlar
Yorum Gönder