İzmit’in Tarihi
Hamamları
Merhaba Sevgili Okurlar,
Tarihte, tarihçilerin ve arkeologların kaydettiği bilgilere göre Mezopotamya, Babil, Hindistan ve eski Mısır’da yıkanmak amacıyla evlerden bağımsız binaların inşa edildiği görülmektedir. Bu binaların çok büyük inşa edilmesi, kendinden ısıtmalı sistemlerin yapılması, sıcak suyunun olması konularında ilk örnekler Romalılar dönemine kadar uzanıyor. Evlerin ısıtılmasında kullandıkları alttan ısıtmalı, günümüzün kalorifer yapısına benzeyen sistemleri yıkama binalarına uygulamaları ile ortaya ‘Roma Hamamı’ çıkıyor. Daha sonraki dönemlerde bu yapılar, özellikle Osmanlı mimarisi ve kültürünün etkisi ile geliştiği için ‘Türk Hamamı’ adı ile ünlenen, mimari açıdan daha da görkemli yapılar olarak karşımıza çıkıyor.
Hamam geleneği Anadolu’da çok eski dönemlerden beri vardır. Ancak bu kültüre hem güncellik hem de yaygın bir şekilde ölümsüzlük katan ise Türk hamam geleneği olmuştur. Büyük şehirlerde evlerdeki küvet ve duşlara yaygın olarak rağbet edilmesine rağmen, Anadolu’da bu gelenek yüzyıllardır nasılsa hala aynı şekilde güncelliğini korumaktadır. Hamamlar, Türklerin yaşamında yalnızca bir temizlenme, yıkanma yeri değil, aynı zamanda sağlıklı olmak için gidilen yer, kültürel ve sosyal etkinliklerin yaşandığı mekanlar olmuşlardır. Hayat ve sağlık için suyun kullanımı kaçınılmazdır. Hamamlar, konuşma ve yazışma dilinden edebiyata ve günlük hayata kadar her açıdan Osmanlı kültüründe ağırlıklı bir yere sahiptir. Kültürümüzde kadınlar ve erkekler yıkanmak için hamama giderler. Kadınların sosyalleştiği yerler olmaları açısından önemlidir. Perşembe akşamları hamama gitmek, bayram öncesi ve arife geceleri hamamların sabaha kadar açık olması gelenekleri eskisi kadar yaygın olmasa da günümüzde halen sürmektedir.
Günümüze kadar ayakta kalmayı başarmış, tamamı birçok kez restorasyondan geçmiş, bazıları restorasyon gerektiren, bazıları ise halen hamam olarak işlevini sürdüren tarihi İzmit hamamları şunlardır.
Yalı Hamamı
Kemal Paşa Mahallesi, eskiden Yalıboyu denilen kentin sahiline dik inen Yalı Hamamı Sokak’ta yer almaktadır. Yapıldığı dönemde deniz kenarına yakın olması nedeniyle bu ismi almıştır. Kitabesi bulunmamaktadır. Plan özellikleri ve yapı tekniği açısından 19. yüzyılda inşa edildiği düşünülmektedir. Kareye yakın dikdörtgen planlı tek hamamdır. Soğukluk, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden meydana gelmiştir. Ilıklık ve sıcaklık kareye yakın planlıdır. Batıdaki ahşap camekan bölümünden sonra iki yanda yarım, ortada bir tam ve bir yarım kubbeyle örtülü soğukluk kısmına geçilmektedir. Tam kubbeli kısımdan geçilen üç bölümlü sıcaklığın (halvet), sağ tarafındaki daha geniş kare planlı bölüm, manastır tonozla örtülmüştür. Orta ve sol bölümler kubbeyle örtülüdür, solda bir kapı ile geçilen yarım kubbe örtülü hususi bir yıkanma yeri vardır. Arkalarında külhan kısmı uzanmaktadır. Son yıllarda yapılan tamir ve ekler sonucu özelliğini büyük ölçüde yitirmiştir. Günümüzde de hamam olarak işlevini sürdürmektedir.
Kentin doğusunda, Çukurbağ Mahallesi’nde,
Portakal Hafız Konağı’nın karşı çaprazında yer almaktadır. Oldukça küçük boyutlarda
inşa edilmiştir. Nezih Fıratlı’ya göre hamam, 19. yüzyılın sonuna ait bir konak
(Portakal Hafız Konağı) hamamıdır. Yapının tarihine ilişkin bir başka tespit,
Sultan II. Mahmut döneminde inşa edildiğidir.
Tek hamam planlıdır. Nezih Fıratlı, yapının önünde ahşap camekan kısmı olduğunu belirtmektedir. Camekandan sonra kubbe örtülü bir kısmı, buradan da, bir kubbe ve manastır tonozu ile örtülü dikdörtgen planlı bir kısma geçilir. Buna bitişik olan kubbe örtülü bir diğer küçük oda vardır. Bunlardan ikincisinin doğusunda külhan(hamamın altında bulunan, hamamı ve suyunu ısıtan, kapalı ve geniş ocak) kuzeyinde su deposu bulunmaktadır. Yakın tarihe kadar hamam işlevini sürdüren ‘Küçük Hamam’ İzmit’teki tarihi hamamlar içerisinde en çok restorasyona ihtiyacı olan hamam yapısıdır.
Mehmet Bey Hamamı (Orta Hamam)
16. yüzyılda yapılan Orta Hamam, günümüzde
Fevziye Camii olarak isimlendirilen Mehmet Bey Camii’sini yaptıran Mehmet
Bey’in camiye gelir getirmesi amacıyla yaptırdığı eserler arasında
bulunmaktadır. 1719 depreminde yıkılıp
yeniden yapılmıştır. Mehmet Bey Hamamı ve Orta Hamam olarak bilinen hamam,
günümüzde İzmit’in en işlek caddelerinden biri olan Fethiye Caddesi üzerinde
yer almaktadır.
Tek hamam olan bu hamamın, bir çifte hamam olan Pertev Paşa Hamamı’na plan ve yapım tekniği bakımından benzerliğinden dolayı Mimar Sinan tarafından Pertev Paşa Külliyesi’nin inşası sırasında yapılmış olabileceği belirtilmektedir. Mimar Sinan’ın eserlerinin listesini veren Tezkeret’ül Ebniye’de Mehmet Bey Camisi’ni Mimar Sinan eseri olarak belirtilmesine karşın hamamın Mimar Sinan tarafından yapıldığını gösteren herhangi bir bilgiye rastlanmamıştır.
Hamam soğukluk, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden meydana gelmiştir. Soğukluk kısmı moloz taş ve kagir karışımı olup, üzeri ahşap bir çatı ile örtülüdür. Ilıklık kısmı dikdörtgen planlı ve üç bölümlü olup, üzeri kubbe ile örtülmüştür. Kubbeli sıcaklığın içerisine altı köşeli bir göbek taşı yerleştirilmiştir. Bunun yanı sıra sıcaklığın köşelerinde halvet hücreleri de yerleştirilmiştir. Yıkanma hücrelerinin doğusunda bulunan iki hücre diğerlerine göre çok daha büyüktür. Günümüzde de hamam olarak işlevini sürdürmektedir.
Yeni Hamam
Hacı Hasan Mahallesi’ndeki 50. Yıl
İlkokulu’nun tam karşısında bulunan bu Yeni Hamam’ın bir kitabesi
bulunmamaktadır. Üzerine çok katlı bir bina yapıldığından hamam bodrum katı
düzeyinde kalmıştır. Yapı üslubundan 18.yüzyılın sonlarında yapıldığı
sanılmaktadır. Plan olarak İstanbul Cağaloğlu Hamamı ile çok yakın
benzerlikleri bulunmaktadır. Bu nedenle İzmit bölgesinde araştırmalar yapan
Arkeolog Nezih Fıratlı hamamın yapım tarihini 18. yüzyıl ortaları olarak
belirlemektedir. Avni Öztüre ise hamamın 1820-1826 yıllarında yapılmış olabileceği
görüşündedir.
Soğukluk, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden meydana gelen hamam, kesme ve moloz taştan yapılmıştır. Önündeki camekan kısmı ahşap olup yıkılmıştır. Buradan birkaç basamaklı merdiven ile, üstü ahşap örtülü soğukluk kısmına geçilir. Dikdörtgen planlı “Soğukluk” bölümü oldukça yüksek çifte bir kubbe ile örtülüdür. Bunun kuzey yanında kemerle ayrılı, üç bölmeli yüksek bir kısım vardır. Bu kısım ortada kubbe, yanlarda tonoz ile örtülüdür. Soğukluğun batısındaki “Sıcaklık“ (Halvet) kareye yakın planlı olup, üzeri merkezi bir kubbe, köşelerde yine kubbe, arlarda tonoz ile örtülüdür. Külhan, sıcaklığın batısındadır. Bu bölümün dört köşesine birer özel yıkanma yeri, aralarına da açık yıkanma yerleri yapılmıştır. Ortada sekiz köseli bir göbek taşı bulunmaktadır. Son olarak 2018 yılı Kasım ayında İzmit Belediyesi tarafından restorasyonu tamamlanmıştır.
İzmit Süleyman Paşa Hamamı
Süleyman Paşa Hamamı, Orhan Gazi
Camii'ni de inşa ettiren şehzade Süleyman tarafından yaptırılmıştır. Erkek ve
kadınlara ayrı, çift hamam şeklindedir. Süleyman Paşa'nın kesin doğum tarihi
belli değildir ancak 1316 yılında doğduğuna dair bilgiler bulunmaktadır. Orhan
Gazi'nin oğludur. Annesi Nilufer Hatun'dur. 1330'da İznik'in, 1337'de İzmit'in
fethine katılmıştır. Babası tarafından İzmit ve cevresi tımar olarak kendisine
verilmiş, Rumeli'deki harekatları kumanda etmiştir.
Karl Klinghardt’ın 1925 yılındaki rölövelerinden elde edilen bilgilere göre; hamamın soğukluk kısmı 950 x 950 m. ölçüsünde olup, üzeri çatı ile örtülmüştür. İkişer pencere ve birer kapıları vardır. Soğukluktan yuvarlak bir kemerle 385 x 360 m. ölçüsünde kareye yakın dikdörtgen planlı ılıklığa geçilmektedir. Bu bölümün üzeri iki yüksek kubbe ile örtülüdür. Sıcaklık (halvet) bölümü ise 385m. x 385 m. ölçüsünde kare planlı olup, üzeri iki alçak kubbe ile örtülüdür. Her bölmede üçer kurna vardır. Ilıklıktan iki tuvalete geçilmektedir. Bunların kuzey tarafında külhan ve su deposu vardır. Hamamın kanalizasyon sistemi de son derece ileri düzeyde yapılmış olup, bu sitemle pis sular denize kadar şehrin içine dağılmadan ulaştırılmıştır. Klinghardt, kitabına soğukluğun ortasındaki güzel çanaklı bir havuzun resmini de koymuştur. Kubbeler kürevi karelere oturmaktadır. Süleyman Paşa Hamamı, İzmit'te günümüze kadar ayakta kalabilen en erken tarihli Osmanlı dönemi hamam yapısıdır.
 |
| Şehzade Süleyman tararfından yaptırılan Tarihi Süleyman Paşa Hamamı |
Bu yazımda, 1959 yılı basımlı “İzmit Rehberi” isimli kitabındaki bilgilerinden faydalandığım Arkeolog Nezih Fıratlı’yı rahmetle anıyorum.
Yorumlar
Yorum Gönder